3 κομβικά ερωτήματα για το ναυάγιο της Πύλου
Το πολύνεκρο ναυάγιο της Πύλου, που μετρά ίσως και μέχρι 600 νεκρές ψυχές, φτωχών προσφύγων, οικογενειών, ανθρώπων που επιζητούν μία καλύτερη ζωή, δεν θα μπορούσε να μείνει ακάλυπτο. Σχετικά με το τι πραγματικά συνέβη, που ακόμα δεν έχουμε πλήρη εικόνα, θα αφήσουμε τους πιο αρμόδιους να μιλήσουν.
Ας ξεκινήσουμε από την "γραμμή", που επέλεξε η κυβέρνηση, με πρόσωπα όπως ο Ν. Μηταράκης, τέως Υπουργός Μετανάστευσης, για να αφαιρέσει τις ευθύνες του λιμενικού, άρα και της Ελλάδας, από το τραγικό συμβάν. Και η βασική γραμμή αναφέρει:
"Υπάρχει η Διεθνής Σύμβαση των δικαιωμάτων της Θάλασσας, η UNCLOS η οποία είναι σε ισχύ από το 1994 και έχει υπογραφεί από 168 κράτη-μέλη. Αυτή ορίζει ότι το Λιμενικό Σώμα έχει δικαίωμα να σταματήσει ένα σκάφος, να το ελέγξει για παράνομη δράση εντός χωρικών υδάτων. Τα χωρικά ύδατα της Ελλάδος σε εκείνο το σημείο είναι 12 ναυτικά μίλια. Υπό προϋποθέσεις μπορεί να υπάρχει μία ζώνη επιπλέον 12 μιλίων, η συνορεύουσα ζώνη, η οποία δεν υπάρχει στο Ιόνιο και να φτάσει τη δικαιοδοσία του Λιμενικού στα 24 μίλια" - Ν. Μηταράκης, ΕΡΤ και twitter.
Μαζί με αυτήν την άποψη, επιστρατεύτηκε, από το ίδιο το Λιμενικό Σώμα, η είδηση ότι οι πρόσφυγες "δεν ήθελαν να σωθούν", και εμπόδισαν την πρόσδεση του πλοίου, την οποία φέραμε εις πέρας για να τους δώσουμε τρόφιμα και νερό.
Πάνω στα δύο αυτά ζητήματα, ας σημειώσουμε μερικά ερωτήματα:
1. Το πλοίο βρίσκονταν στην Ζώνη Έρευνας και Διάσωσης της Ελλάδας;
Δύο βασικές συμβάσεις αποτελούν η Διεθνής Σύμβαση για την Ασφάλεια της Ανθρώπινης Ζωής στη Θάλασσα (SOLAS) και η Διεθνής Σύμβαση για την ναυτική Έρευνα και Διάσωση (SAR). Σε αυτές τις συνθήκες αλλά και στην Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, τυποποιείται, με διάφορους τρόπους, η διεθνής ευθύνη του παράκτιου κράτους για την διάσωση των ανθρώπων σε κίνδυνο στην θάλασσα.
Μια επιχείρηση έρευνας και διάσωσης αποτελεί μια εξ ορισμού συνθήκη έκτακτης ανάγκης και διαχείρισης κρίσεως. Στην προσπάθεια περιορισμού του απρόβλεπτου παράγοντα οι Συμβάσεις δίνουν ιδιαίτερη έμφαση, υποχρεώνοντας τα συμβαλλόμενα μέρη στην καθιέρωση ενός συστήματος εντοπισμού των πλοίων ώστε αν παραστεί ανάγκη, να μπορεί να εξακριβωθεί έγκαιρα η ακριβής θέση τους και να επισπευστεί ο χρόνος για την αποστολή παραπλεόντων σκαφών προς παροχή βοήθειας.
Προς υλοποίηση των απαιτήσεων της Σύμβασης για την Ναυτική Έρευνα και Διάσωση για το Δίκαιο της Θάλασσας, για την διευκόλυνση των επιχειρησιακών αναγκών, ο υδάτινος ορίζοντας κατατμήθηκε από τον Διεθνή Οργανισμό Ναυτιλίας (ΙΜΟ) σε δεκατρείς τομείς έρευνας και διάσωσης, οι οποίοι συμπεριέλαβαν τις οριοθετημένες, από τα συμβαλλόμενα κράτη, περιοχές έρευνας και διάσωσης αρμοδιότητάς τους. Η Σύμβαση κυρώθηκε στην Ελλάδα με το Ν.1844/1989.
Σύμφωνα, δε, με τις διατάξεις του SAR, τα κράτη οφείλουν να δημιουργήσουν σταθερές δομές συντονισμού, έρευνας και διάσωσης, ενώ προβλέπεται και η ίδρυση Ζωνών Έρευνας και Διάσωσης. Οι Ζώνες αυτές διαμορφώνονται με συμφωνίες μεταξύ των κρατών και καλύπτουν το σύνολο των θαλάσσιων ζωνών.
Οι υποχρεώσεις του κράτους καταρχήν εκτείνονται στο πλαίσιο των εθνικών υδάτων, στον χώρο όπου κρατικοί υπάλληλοι ενός κράτους ασκούν κρατική εξουσία. Στα διεθνή ύδατα, η Επιτροπή του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, με αποφάσεις της σε αντίστοιχες περιπτώσεις, έκρινε ότι δικαιοδοσία υφίσταται
α) όταν ένα πλοίο βρίσκεται στην Ζώνη Έρευνας και Διάσωσης, αναλαμβάνοντας τον Συντονισμό των απαραίτητων ενεργειών, όπως υποχρεούται, αλλά και
β) όταν οι αρχές του, χωρίς να έχουν την αρμοδιότητα συντονισμού των ενεργειών διάσωσης, ασκούν αποτελεσματικό έλεγχο στο πλοίο, αναλαμβάνοντας ενέργειες έρευνας και διάσωσης.
Το πλοίο, τελικά, βρίσκονταν στην Ζώνη Έρευνας και Διάσωσης της Ελλάδας, ή, σε κάθε περίπτωση, υπό τον αποτελεσματικό έλεγχο των αρχών της χώρας; Η παρακολούθηση του πλοίου για ώρες, το οποίο ήταν ακίνητο για ώρες, η επανειλημμένη προσέγγιση του, η ρίψη σκοινιών και η προσπάθεια πρόσδεσης, η σειρά ενεργειών του λιμενικού, αποτελούν ή όχι άσκηση αποτελεσματικού ελέγχου επί του πλοίου;
2. Το πλοίο βρίσκονταν σε κίνδυνο;
Ο Νίκος Σπανός, τέως ναύαρχος εν αποστρατεία του Λιμενικού και διεθνής πραγματογνώμονας έδωσε πολλά στοιχεία γύρω από το ζήτημα. Συγκεκριμένα, ανέφερε ότι το σκάφος ήταν "αναξιόπλοο", στερούμενου των αναγκαίων πιστοποιητικών, και επικίνδυνο, καθώς έπλεε ακυβέρνητο, με τους ανθρώπους κρεμασμένους "σαν σταφύλια".
Η πάγια θέση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ, άλλωστε, είναι πως σκάφη σαν αυτά που μεταφέρουν πρόσφυγες σε τέτοιες συνθήκες, χωρίς βασικές προδιαγραφές ασφάλειας, είναι αναξιόπλοα και βρίσκονται σε φάση κινδύνου, με την ευθύνη των κρατών να τα διασώσουν.
Σε μία φάση κινδύνου, θεωρείται πλέον βέβαια, ότι άτομο ή πλοίο απειλείται από σοβαρό επικείμενο κίνδυνο και χρειάζεται άμεση αρωγή. Η ευθύνη του πλοιάρχου του κράτους με την ευθύνη συντονισμού της διάσωσης, αν ένα σκάφος κινδυνεύει, είναι αντικειμενική, άρα δεν εξαρτάται από την "βούληση" των επιβατών του για βοήθεια.
Στις φαιδρές σχετικές δηλώσεις, ότι "οι μετανάστες δεν ήθελαν να σωθούν", η απάντηση του κ. Σπανού τα λέει πιο απλά: "Είναι σαν να μου λέτε ότι μπορώ να σας βλέπω να πνίγεστε αλλά εγώ σας αφήνω να πνίγεστε. Είμαστε υποχρεωμένοι".
Επομένως, το αν ήθελαν να σωθούν ή όχι, επιχείρημα αστείο και επικίνδυνο πολιτικά. Στην περίπτωση που κριθεί ότι η Ελλάδα όφειλε να αναλάβει τον επιχειρησιακό σχεδιασμό, η βούληση των προσφύγων να "μην σωθούν" υποτάσσεται στην υπέρτερη ανάγκη προστασίας τους από τον άμεσο και επικείμενο κίνδυνο.
3. Όφειλε η Ελλάδα να λάβει άμεσα μέτρα για να σωθούν ανθρώπινες ζωές;
Σύμφωνα με διεθνή κείμενα, όπως την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αλλά και το Διεθνές Σύμφωνο για τα Πολιτικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, τα κράτη υποχρεούνται να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία της ζωής, όταν αυτή βρίσκεται σε κίνδυνο. Αυτή η υποχρέωση είναι γενική, αφορά κάθε δραστηριότητα του κοινωνικού βίου.
Όπως
εξειδικεύουν οι Οδηγίες για την
Μεταχείριση Διασωθέντων στην Θάλασσα του
Διεθνούς Οργανισμού Ναυσιπλοΐας (IMO), η
κυβέρνηση της χώρας που φέρει την ευθύνη
σε περιοχή έρευνας και διάσωσης (ήδη εν
προκειμένω η Ελλάδα), οφείλει, χωρίς
καθυστέρηση και αμέσως μόλις εντοπιστούν
άνθρωποι σε κίνδυνο:
1. Να συντονίσει άμεσα την επιχείρηση διάσωσης
2. Να αποβιβάσει τους ανθρώπους από το πλοίο (με τις απαραίτητες λέμβους και μέσα)
3. Να μεταφέρει τους ανθρώπους σε ασφαλές σημείο. Αυτό είναι το σημείο όπου: α) δεν απειλείται πλέον η ζωή των διασωθέντων, β) ικανοποιούνται οι βασικές τους ανάγκες (τροφή, ιατρικές ανάγκες) και γ) μπορεί να δρομολογηθεί η μεταφορά τους στον επόμενο ή τελικό προορισμό τους. Μόνο με την αποβίβαση τους, η υλοποιείται και ολοκληρώνεται ο επιχειρησιακός σχεδιασμός.
Λήφθηκαν έστω άμεσες ενέργειες για την προστασία της ζωής των ανθρώπων σε κίνδυνο;
Το στοιχειώδες για την ασφάλεια στην θάλασσα, για κράτη που πραγματικά ενδιαφέρονται: τα σωσίβια για τους ανθρώπους σε ένα πλοίο που άμεσα κινδυνεύει να βουλιάξει. Δόθηκαν;
Κινήθηκε το λιμενικό με πλωτές λέμβους ως όφειλε, ή με κάποιο μεγάλο σκάφος, που αποτελεί παράγοντα κινδύνου για το παρακείμενο αναξιόπλοο σκάφος;
Το μόνο που προκύπτει, μέχρι στιγμής, είναι ότι οι ελληνικές αρχές φέρεται να παρείχαν στους επιβάτες τρόφιμα και νερό, ωστόσο δεν προέβησαν σε μεταφορά των επιβατών σε ασφαλές σημείο παρά μόνο αφού το σκάφος ανατράπηκε. Η αιτιολογία είναι ότι οι "πρόσφυγες δεν ήθελαν" και έλυσαν το πλοίο.
Όπως, όμως, δείξαμε, αν η Ελλάδα είχε υποχρέωση ανάληψης του επιχειρησιακού σχεδιασμού και το πλοίο βρίσκονταν σε κίνδυνο, όπως και οι ανθρώπινες ζωές, έπρεπε να υλοποιήσει το σχετικό πρωτόκολλο προστασίας της ζωής, αλλά και να λάβει κάποια άμεσα και εύλογα, απλά μέτρα προστασίας της ανθρώπινης ζωής.
4. Δύο μορφές πολιτικής υποκρισίας
Από την μία, γίνεται πολύ κουβέντα για τους διακινητές. Η ενδεχόμενη υποψία του λιμενικού για ύπαρξη διακινητών και παράνομης μετανάστευσης ενεργοποιεί το Πρωτόκολλο της Λαθραίας Διακίνησης Μεταναστών δια Ξηράς Αέρος ή Θαλάσσης, σύμφωνα με το οποίο, πρέπει να εφαρμοστούν αμέσως μέτρα της αρωγής και της προστασίας των θυμάτων, έρευνας του σκάφους κ.ο.κ. Ακόμα και από την άποψη της σύλληψης των διακινητών και της προστασίας των θυμάτων, έπρεπε να γίνουν άμεσες ενέργειες. Το προφανές, ότι οι διακινητές κατά πάσα πιθανότητα δεν θα βρίσκονται πάνω στο πλοίο, δεν τροποποιεί την παραπάνω ευθύνη του κράτους.
Απο την άλλη, πόσα παιδιά, ή άτομα με ευαλωτότητα βρίσκονταν σε αυτό το πλοίο; Να μιλήσουμε, τέλος, και για τις διάφορες διατάξεις του δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων;
Η υποκρισία της Δύσης, σχετικά με την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων των ανθρώπων του πλανήτη αποτελεί πλέον κοινοτυπία. Το ερώτημα, σε ποιούς τελικά εφαρμόζονται και υπο ποιές συνθήκες αυτά τα περιβόητα ανθρώπινα δικαιώματα είναι ένα ερώτημα ιστορικό και πολιτικό, με άμεσα όμως θύματα: τους αόρατους δικαιούχους τους...
Ο κόσμος όπου το "όπου φτωχός και μοιρά του" μεταφράζεται στον "πάτο της θάλασσας" δεν είναι, όπως θέλουν να πιστεύουν κάποιοι, ένας κόσμος "ασφάλειας" και σεβασμού.
Είναι ο κόσμος που νίκησε ο νεοφιλελευθερισμός, η απανθρωπιά, το μίσος απέναντι στον φτωχό, η αθλιότητα της ανθρώπινης ζωής στον καπιταλισμό, για όσους δεν ανήκουν στις "μητροπόλεις" της Δύσης και, άρα, είναι καταδικασμένοι να ζουν διαρκώς σε καθεστώς ξένων επεμβάσεων, ληστρικών "επενδύσεων", εθνικής καταλήστευσης, φτώχειας, πολέμων, εμφυλίων και... και...
(Δημήτρης Πλιακογιάννης, δικηγόρος και μέλος του Δ.Σ. του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης)
Πηγές
https://www.unhcr.org/gr/wp-content/uploads/sites/10/2017/05/unhcrrescueatsea.pdf
https://www.unhcr.org/sites/default/files/legacy-pdf/4ee1d32b9.pdf
https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf
https://www.ynanp.gr/media/documents/%CE%A6%CE%95%CE%9A_%CE%91100_1989.pdf
Νομικά άρθρα
https://www.gcr.gr/el/news/press-releases-announcements/item/2153-navagio-stin-pylo-zitimata-diethnoys-dikaiou-os-pros-ti-diasosi-sti-thalassa-kai-tin-prostasia-tis-anthropinis-zois
https://epda.gr/2023/06/16/to-diethnes-dikaio-gia-ti-diasosi-sti-thalassa-tis-danais-aggeli/
Δηλώσεις
τέως
Ναυάρχου
https://www.in.gr/2023/06/15/greece/nayagio-stin-pylo-skafos-itan-se-kindyno-eprepe-na-drasei-amesa-politeia-leei-nayarxos-en-apostrateia/
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου