Η τηλεργασία ως αυθαιρεσία: Τι ΔΕΝ μας είπε η κα Αχτσιόγλου

Στη σελίδα στο Facebook της πρώην Υπουργού Εργασίας, Έφη Αχτσιόγλου, δημοσιεύτηκαν τέσσερις προπαγανδιστικές αφίσες, στα πλαίσια καμπάνιας ενάντια στην τηλεργασία. Ο τίτλος «Τηλεργασία δεν σημαίνει αυθαιρεσία». Ορισμένες εισπηδήσεις έχουν πολύ ισχυρότερο νόημα, σε επίπεδο συμβολισμών και αλλά και ιδεολογικών αποτυπωμάτων: η εικόνα της νεαρής πρώην Υπουργού Εργασίας, που με το «νέο πρόσωπο» συνέχισε τις πολιτικές που κατακρεουργούν ακόμα την νεολαία, αποτελεί μία κεντρική ψηφίδα στην «αριστερή» εκδοχή του «Δεν υπάρχει εναλλακτικός δρόμος». Η στάση του ΣΥΡΙΖΑ για την τηλεργασία αποτελεί μία αφορμή για να ξεδιπλωθεί μία πολεμική, που έχει μεγάλη αξία για τις βάσεις στις οποίες να συζητήσει το εργατικό κίνημα.

Καταρχήν, Τι μας είπε η πρώην Υπουργός:

Α. Χρειάζονται οι τηλεργαζόμενοι επίδομα για την κάλυψη των εξόδων τους 

Αθώα, θα έλεγε κανείς άμεσα ναι. Πολύ ύπουλα, βέβαια, ο ΣΥΡΙΖΑ υποκρύπτει πραγματικότητες που λαμβάνονται ως δεδομένες. Και η πρώτη είναι η ρευστοποίηση του χώρου εργασίας, η παροχή των μέσων εργασίας από τον εργαζόμενο και η εισβολή του εργοδότη στον προσωπικό χώρο. Αν δουλεύεις από το σπίτι σου, με τα δικά σου μέσα, με μηδενικά έξοδα συντήρησης για τον εργοδότη, ε τουλάχιστον να σου πληρώνει το ρεύμα. Έτσι, θα φτάσουμε σε έναν έντιμο συμβιβασμό: δούλευε όλη μέρα, πάρε και 60 ευρώ για το ρεύμα. Στην ουσία παραιτούμαστε από οποιαδήποτε προσπάθεια να διαμορφωθεί ο θεσμός και τον δεχόμαστε ως δεδομένο.

Ας μείνουμε περιεκτικοί: ο χώρος εργασίας για τους εργαζόμενους αποτελεί κατάκτηση, την οποία στην σύγχρονη εποχή θα την αντιληφθούμε πλήρως. Ο χώρος εργασίας αποτελεί χώρο δέσμευσης, πρόνοιας και υποχρεώσεων του εργοδότη, στον οποίο οφείλει να τηρεί ορισμένες προδιαγραφές. Παράλληλα, αποτελεί εκείνο το σημείο στο οποίο η εργασία συνενώνεται και ολοκληρώνεται: ο κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας εμπεριέχει ως στιγμή του την φυσική ανθρώπινη επαφή.. Η είσοδος στον χώρο εργασίας διαμορφώνει ψυχολογικά και υπαρξιακά τον εργαζόμενο: η δουλειά αρχίζει και τελειώνει μέσα σε αυτόν τον χώρο, μόλις βγαίνω από τον χώρο εργασίας μου, οφείλω μεν να είμαι σε ετοιμότητα, όμως δεν εργάζομαι,  με την ίδια εγρήγορση και ένταση.

Η ρευστοποίηση και αποκέντρωση του χώρου της εκμετάλλευσης πρακτικά σημαίνει ότι ο κάθε χώρος είναι δυνητικά χώρος εκμετάλλευσης. Η λειτουργική σύνδεση του χώρου εργασίας, με την ανάγκη φυσικής μου παρουσίας, θέτει όρια που είναι και χρονικά. Από την στιγμή που φεύγω από την εργασία, τέλος, βάρεσα κάρτα, πάω σπίτι μου: απεμπλέκομαι από την διαδικασία της εργασίας, τόσο σωματικά, όσο και πνευματικά/ψυχολογικά. Και όμως, στην νέα μορφή αυτή, το «πάω σπίτι μου» μπορεί να σημαίνει επιστροφή στη ζούγκλα: ο χώρος εργασίας, μεταξύ άλλων, θέτει άμεσα και το ζήτημα του προσωπικού χρόνου του εργαζομένου. Και σε αυτό, η ευφυής απάντηση της Υπουργού ήταν πώς:

Β. Χρειάζεται ο εργαζόμενος δικαίωμα στην αποσύνδεση

Ενδιαφέρον. Και πάλι, πολύ κακόπιστα και ύπουλα ο ΣΥΡΙΖΑ με την πολιτική του κρύβει την ουσία του ζητήματος: τον γόρδιο δεσμό του χρόνου εργασίας, όταν ο χώρος εργασίας είναι ο προσωπικός χώρος του εργαζόμενου. Και άρρηκτα συνδεδεμένο με τον χρόνο εργασίας βρίσκεται συνεχώς το ζήτημα των εργασιακών σχέσεων.Η ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας σημαίνει ρευστοποίηση των εργασιακών σχέσεων και εντατικότερη εκμετάλλευση του εργαζομένου.

Η αξιοποίηση των διαφόρων μορφών εργολαβικής αξιοποίησης της εργασίας, είτε με συμβάσεις έργου πάσης φύσεως, Outsourcing/crowdworking, ανεξάρτητων υπηρεσιών, 0-hour contracts κ.ο.κ., η σύνδεση της εργασίας με ορισμένο αυστηρό αποτέλεσμα ή με απουσία καθορισμένων χρονικών ορίων απαιτεί την διαρκή ετοιμότητα του εργαζομένου: αυτό αποτελεί και την βάση του «δικαιώματος στην αποσύνδεση». Η δε ανυπαρξία ορίων ανάμεσα στον προσωπικό και τον εργασιακό χώρο εξαφανίζει κάθε «αποσύνδεση»: συνδεδεμένη η εκμετάλλευση με το σπίτι μου γίνεται εκ των πραγμάτων σε αυτήν την μορφή εκμετάλλευσης. Η ορθή αποσύνδεση του ατομικού εργαζόμενου έρχεται με την αποσύνδεση της εργασίας του λειτουργικά και χωροταξικά από την σφαίρα του ιδιωτικού του βίου.  

Όταν ο εργαζόμενος έχει αναλάβει ένα «κομμάτι» εργασίας και ο εργοδότης στέλνει εντολές στο προσωπικό του ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, η ευκολία να μεταβεί ο εργαζόμενος στην εφαρμογή οποιαδήποτε ώρα διαφοροποιείται σημαντικά από την μετάβαση στο χώρο εργασίας, ενώ η προσωπική διάθεση των μέσων εργασίας αφήνει «ανεξήγητη» την μη-άμεση ανταπόκριση στο έργο του. Και αυτά μετριούνται, η διαθεσιμότητα να «πας μέχρι το προσωπικό σου υπολογιστή και να το κάνεις..». Ο χρόνος εργασίας οφείλει να προσδιορίζεται με συγκεκριμένο ωράριο για κάποια ορισμένη στιγμή μέσα στην μέρα, ή αρκεί να αποτελεί μία καθορισμένη και ελεγχόμενη ποσότητα εργασίας, π.χ. 8ωρο;  Τότε, γιατί υφίστανται οι νυχτερινές υπερωρίες για τους εργαζομένους; Υπάρχει, τελικά, κάποιο μέρος της ημέρας προορισμένο για την ανάπαυση του εργαζομένου;

Στην παροχή εξαρτημένης εργασίας σε εργασιακό χώρο, όπου τα μέσα εργασίας παρέχει αυτός που τελικά απολαμβάνει και τα οφέλη της εργασίας, ο χρόνος εργασίας έχει όριο και συγκεκριμένη τοποθέτηση μέσα στην ημέρα και την εβδομάδα, και αυτό σχετίζεται με την μαζική κίνηση, λειτουργία και ζωή του χώρου της εκμετάλλευσης. Ενώ έντονα τίθεται το ζήτημα του εργασιακού χωροχρόνου και της μαζικής συνένωσης των εργαζομένων, η απάντηση που δίνεται είναι το να μετατραπούν σε πιο προοδευτικές οι μορφές εντατικής εκμετάλλευσης των εργαζομένων.

Γ. Χρειάζεται ο εργαζόμενος κάμερα, «όταν είναι απαραίτητο»

Το ζήτημα του ελέγχου της εργασίας είναι και πάλι τεράστιο. Σε κάθε περίπτωση, ο έλεγχος μέσα από ηλεκτρονικά μέσα μειώνει τους νεκρούς χρόνους και αυξάνει το ποσοστό εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης. Ο νέο-τεηλορικής έμπνευσης έλεγχος επιτρέπει μία σύγχρονη «ορθολογικοποίηση» της ατομικής εργασίας του εργαζομένου, μία αξιοποίηση των τελευταίων επιτευγμάτων της τεχνολογίας για να ελέγξει ο εργοδότης αν έστρεψε το βλέμμα του από την οθόνη ή πόσο γρήγορα πληκτρολογεί, πόσες ώρες είναι πράγματι ενεργός στο περιβάλλον της εκάστοτε πλατφόρμας κ.ο.κ.

 Η απόδοση και η επίδοση σου, άλλωστε, δεν αποτελεί κάτι που έχεις στα χέρια σου, αλλά τα δεδομένα της απόδοσης σου παραμένουν στα χέρια του εργοδότη και  ουδέποτε αποκαλύπτονται , δεν έχεις πρόσβαση ως εργαζόμενος σε αυτά: ο έλεγχος πλέον γίνεται, πέρα από «επιστημονική εργασία» και ιδιοκτησία της εργοδοτικής εξουσίας, για να αξιοποιήσει όπως θέλει. Και, όμως, σε αυτό, κανείς δεν σκέφτηκε ότι η απάντηση θα ήταν το πέρασμα του ελέγχου της εργασίας στους εργαζόμενους, π.χ. μέσω ενός ενοποιημένου συστήματος ανοιχτού κώδικα για τον συλλογικό έλεγχο στην εργασία τους. Η αιτηματολογία δεν φτάνει τόσο μακρυά..

Υπάρχει, ωστόσο, μία αντίφαση εδώ: πότε ακριβώς είναι απαραίτητη μία κάμερα; Γιατί ο έλεγχος, οποιασδήποτε μορφής να καθίσταται απαραίτητος; Αποτελεί συστατικό στοιχείο της εργασίας ως τέτοιο, ή μέθοδο ελέγχου και οργάνωσης του εργοδότη, που σε κάθε περίπτωση, πρέπει να σέβεται όρια αξιοπρέπειας; Η βιντεοσκόπηση του εργαζομένου, ο μονομερής έλεγχος της απόδοσης του, είναι θεμιτές και αναλογικές μορφές άσκησης του διευθυντικού δικαιώματος του εργοδότη; Με λίγα λόγια, η φράση «όταν είναι αιτιολογημένη» ακριβώς αποδέχεται ότι κάποτε είναι απαραίτητο. Αλλιώς, θα το έλεγε ευθέως και δεν θα το έθετε πλαγίως: γιατί δεν διατύπωσε το αίτημα "κανένας έλεγχος των εργαζομένων με την χρήση της κάμερας" ή με αντίστοιχη ευθεία μορφή;

Ο έλεγχος με οποιοδήποτε αντίστοιχο μέσο, που μάλιστα δεν κοινοποιεί τα αποτελέσματα στον εργαζόμενο, θα έπρεπε να απορρίπτεται συλλήβδην. Όταν δεχόμαστε την κάμερα ως κάποτε αναγκαία, υποκαθιστούμε την και πάλι την φυσική συνένωση στο χώρο εργασίας σε μία διαδικασία ατομικής μέτρησης και ελέγχου στον ίδιο τον προσωπικό χώρο, δεχόμαστε τις νέες «επιστημονικές» μεθόδους εξοντωτικού ελέγχου και πίεσης στους εργαζόμενους. Ήδη, η εργασία σε κάθε πτυχή του προσωπικού χώρου και χρόνου, χωρίς κανέναν συνάδελφο να συνεργαστείς ζωντανά και να επικοινωνήσεις, προκαλεί συσσωρευτικά, μέρα με την μέρα, τεράστιο άγχος στον μέσο εργαζόμενο πληροφορικής και αποτελεί το τελειωτικό πλήγμα που οδηγεί τους τηλε-εργαζόμενους σε ψυχολογικό burnout, Programmer PTSD και σειρά άλλων οδυνηρών ψυχολογικών καταστάσεων.

Τι ΔΕΝ μας είπε 

Στην μίνι διαδικτυακή καμπάνια της, στα πλαίσια της συνολικής κίνησης του ΣΥΡΙΖΑ γύρω από τα εργασιακά με εξαιρετικά φαντεζί τρόπο, πιάνοντας τα πολύ προχώ θέματα, η πρώην νέα Υπουργός αμέλησε να μιλήσει για πολλά.

•     Δεν είπε τίποτα για το θέμα της συλλογικής οργάνωσης, της δια ζώσης συνένωσης στην εργασία και την φυσική επικοινωνία και αλληλεπίδραση των συναδέλφων. Αυτό αποτελεί το βασικότερο πρόβλημα για τους εργαζόμενους: δεν γνωρίζουν κατα μείζονα λόγο κανέναν άλλο, πέρα απο τους μάνατζερ. Αυτό προκαλεί από πρακτικά προβλήματα (αλλιώς λύνεται ένα πρόβλημα με την άμεση φυσική παρέμβαση και συνεργασία) εώς και ψυχολογικά ζητήματα για τον εργαζόμενο κόσμο. Οι δρόμοι που προτείνονται αφορούν την ατομική επιβίωση, όσο την αφορούν. Με ποιούς όρους οι εργαζόμενοι αυτοί διευκολύνονται να έρθουν σε επαφή, να συνεργαστούν, να ιδρύσουν σωματεία, αν μπορούν να συστήνουν κλαδικές οργανώσεις με τους συναδέλφους τους, στις περιπτώσεις Outsourcing/Crowdworking, στα πλαίσια πολυεθνικών Ομίλων κ.ο.κ.; Αυτά τα ερωτήματα η κα Υπουργός θα μπορούσε να τα διαφωτίσει, και να ανοίξει μία πραγματικά ουσιαστική συζήτηση. Ή θα τα λύσει όλα το ΣΕΠΕ και η ΕΡΓΑΝΗ; Ή μήπως φτάνει το chat;
•   Δεν μας είπε τίποτα για την στρατηγική φυγής των εργοδοτών από τις εργασιακές υποχρεώσεις. Ειδικά σε μία περίοδο που το θέμα επιβολή υποχρεώσεων προστασίας στον εργοδότη φαίνεται να αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εργατοδικαιϊκά ζητήματα. Υποχρεούται ή όχι ο εργοδότης να παρέχει τα μέσα και τον χώρο εργασίας, να διατηρεί τον χώρο ασφαλή για την υγεία και την αξιοπρέπεια των εργαζομένων; Μπορούν οι εργαζόμενοι, ιδρύοντας σωματείο και μέσα από την άσκηση των συλλογικών τους δικαιωμάτων (ΣΣΕ, Διαιτητική απόφαση, Κανονισμό Εργασίας, Απεργία κ.ο.κ.) να διεκδικήσουν την παροχή μέσων εργασίας αλλά και χώρου εκμετάλλευσης, ώστε να εξασφαλίζεται η φυσική και συλλογική συνένωση των εργαζομένων; Ή τα λύνει όλα το επίδομα για το ρεύμα; 
  
  
• Είναι ή όχι η καλύτερη «αποσύνδεση», όταν ο εργαζόμενος μπορεί με την αποχώρηση του από τον χώρο εργασίας να απεμπλέκεται από την εργασιακή διαδικασία και να «πάει σπίτι του»; Εξασφαλίζονται αυτά με την αναγνώριση απλώς ενός ατομικού δικαιώματος, που έτσι και αλλιώς μπορεί να εξαχθεί και από το υπάρχον δίκαιο;
•    Μπορούν με κανονισμό εργασίας ή ΣΣΕ ή κάθε άλλο συλλογικό όπλο, που έχει απόλυτη ισχύ στα πλαίσια της εκμετάλλευσης, οι εργαζόμενοι, μέσα από τα συμβούλια εργαζομένων ή τα σωματεία τους, να διεκδικήσουν να απαγορευτεί κάθε βιντεοσκόπηση τους και αντίστοιχα μέτρα που εντείνουν το εργασιακό στρες και καταπατούν κάθε έννοια προσωπικής αξιοπρέπειας; Μπορούν οι εργαζόμενοι να είναι κύριοι των δεδομένων της εργασίας τους, μέσα από συστήματα ανοιχτού κώδικα, που να τα ελέγχουν οι ίδιοι συλλογικά; Είναι ή όχι η βιντεοσκόπηση μορφή διαρκούς ηθικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας, όταν γίνεται ενάντια στην θέληση του εργαζομένου; Ή μήπως μία «καμερούλα» που και που μπορεί να χρειάζεται, γιατί άλλωστε ο φόβος της απόλυσης και της ανεργίας ήδη δεν είναι αρκετός;

Ο ΣΥΡΙΖΑ προσπαθεί σαν τον θείο να κάτσει με την νεολαία και να πιάσει τα «προχώ» θέματα. Καλύτερο θα ήταν, να ασχοληθεί με τις συνέπειες του κορωνοϊού στην απασχόληση του εξαρτημένου ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού, την οικονομική ζωή του οποίου διατήρησε μέχρι κεραίας. Βέβαια, η αντιπολίτευση ανάμεσα σε ομοίους είναι δύσκολη υπόθεση.

Το εργατικό δίκαιο δεν αποτελεί εργαλείο διαχείρισης της εργατικής δύναμης και παροχής δολωμάτων και αντισταθμισμάτων, ώστε να συμβιβαστεί ο εργαζόμενος με το πιο σύγχρονο ξεζούμισμα του. Αυτήν την τέχνη την παρουσιάζει ξανά ο ΣΥΡΙΖΑ: Οι τεχνικές εξελίξεις αναδύονται στην σφαίρα του "αντικειμενικού" και ο εργαζόμενος εμφανίζεται ως παθητικό κατηγορούμενο, και όχι υποκείμενο, των εξελίξεων. Δεν μπορεί με κανέναν τρόπο να επηρεάσει την ίδια του την εργασία. Αυτό δεν αποτελεί ούτε εργατικό, ούτε δίκαιο.

Υπάρχει ένα εργαλείο που κάνει τους εργαζόμενους υποκείμενο: η συλλογικότητα. Συλλογικότητα δεν υπάρχει έξω από την φυσική κοινωνική ανθρώπινη επικοινωνία. Δεν υπάρχει τοποθέτηση υπερ των εργαζομένων, έξω από την διαδικασία για την μετατροπή τους σε υποκείμενα της εργασίας τους.

Οφείλουμε να εξαντλήσουμε την δημιουργικότητα μας στην διαδικασία οι εργαζόμενοι να αποκτήσουν ξανά την συλλογική τους ισχύ. Η κα πρώην Υπουργός, η αλήθεια είναι, κατηγορείται για κάτι το οποίο προ πολλού επέλεξε: να μην έχει τίποτα να συνδράμει σε αυτήν την συζήτηση. Με τέτοιες προτάσεις, η Τηλεργασία θα παραμένει αυθαιρεσία.

(επιμέλεια: Δ.Π, ΜΔΕ Αστικού και Εργατικού Δικαίου και Πολιτικής Δικονομίας, Δικηγόρος)