ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ: ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΣ ΤΟΥ 2ου LOCKDOWN ΣΕ ΑΣΚΟΥΜΕΝΟΥΣ/ΝΕΟΥΣ ΔΙΚΗΓΟΡΟΥΣ

Γενικά χαρακτηριστικά της έρευνας

 

Η έρευνα διεξήχθη ηλεκτρονικά μέσω της πλατφόρμας docs.google.com από τις 10-01-2021 έως και τις 20-02-2021. Σε αυτήν έλαβαν μέρος 427 συνάδελφοι πανελλαδικά. Εξ αυτών ποσοστό 61,6% (262 άτομα) είναι ασκούμενοι δικηγόροι και ποσοστό 38,4% (165 άτομα) είναι δικηγόροι πρώτης πενταετίας, όπως φαίνεται και στο παρακάτω γράφημα.

Σημειώνουμε πως ποσοστό 72,4% των συμμετεχόντων είναι γυναίκες και 27,6% άνδρες, εύρημα που επιβεβαιώνει τα πορίσματα και παλαιότερων ερευνών σχετικά με την έμφυλη παράμετρο στον κλάδο.

Ποσοστό 53,3% των συναδέλφων είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου ή μεταπτυχιακός φοιτητής, έναντι 44,8% που κατέχουν πτυχίο Νομικής χωρίς μεταπτυχιακές σπουδές. Είναι, δηλαδή, πλέον περισσότεροι αυτοί που επιζητούν την βελτίωση της θέσης με κάποιο μεταπτυχιακό πρόγραμμα.

Επί του 53,3% όσων παρακολουθούν μεταπτυχιακά προγράμματα, το 25,59% είναι νέοι δικηγόροι και ποσοστό 27,46% είναι ασκούμενα μέλη.

Από το 44,8% αυτών που δεν παρακολουθούν κάποιο μεταπτυχιακό, το 34% είναι ασκούμενοι και το υπόλοιπο 10,8% είναι νέοι δικηγόροι. 

Όσον αφορά την τοπική κατανομή του δείγματος, το μεγαλύτερο μέρος του δείγματος καλύπτεται από συναδέλφους της ευρύτερης περιοχής των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης. 41,7% των συναδέλφων ανήκουν στον ΔΣΑ, έναντι 39,1% που ανήκουν στον ΔΣΘ. Από τους λοιπούς συλλόγους, ξεχωρίζει ο Δ.Σ. Πειραιά με 3,6%.

Α’ μέρος της έρευνας:
 Εργασιακές και οικονομικές συνθήκες στην προ-κορωνοϊού εποχή

Στην αρχή της έρευνάς μας, επιλέξαμε να θέσουμε ορισμένα ερωτήματα σε σχέση με τις συνθήκες απασχόλησης των ασκούμενων και νέων δικηγόρων στην προ-κορωνοϊό εποχή. Σκοπός ήταν αφενός η επικαιροποίηση και διεύρυνση των στοιχείων που είχαμε ήδη συλλέξει σε παλαιότερη έρευνά μας στη Θεσσαλονίκη, αφετέρου η αποτύπωση της πριν την πανδημία κατάστασης, προκειμένου να γίνουν ευχερέστερα κατανοητές οι όποιες μεταβολές υπήρξαν, σε έναν κλάδο με ήδη επιβαρυμένες εργασιακές συνθήκες, ιδίως σε ότι αφορά τις αμοιβές.

Σε σχέση με το ερώτημα που θέσαμε αναφορικά με την εργασιακή κατάσταση των συμμετεχόντων πριν την πανδημία λάβαμε συνολικά 421 απαντήσεις. Μετά την ανάλυση του δείγματος ποιοτικά και ποσοτικά προκύπτουν τα εξής στοιχεία:

1. Το 57,8% των ερωτηθέντων δήλωσε ασκούμενο μέλος σε δικηγορικό γραφείο ή εταιρία. Από το ποσοστό αυτό των ασκουμένων το 22,78% είναι μέλος ΔΣΑ, το 23,98% μέλος ΔΣΘ, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό μοιράζεται σε διάφορες πόλεις πανελλαδικά.

2. Το 23% δήλωσε συνεργάτης σε δικηγορικό γραφείο/εταιρία, εκ των οποίων το 9,35% είναι μέλος ΔΣΑ, το 8,63% μέλος ΔΣΘ, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό μοιράζεται σε διάφορες πόλεις πανελλαδικά.

3. Όλες οι υπόλοιπες απαντήσεις συγκέντρωσαν κοντά στο 5% έκαστη, με πιο αξιοσημείωτη την απάντηση ΑΝΕΡΓΟΣ/ΣΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ.

Στην ερώτηση σχετικά με την εργασία σε δικηγορική εταιρία, που πρώτη φορά συμπεριλαμβάνουμε σε έρευνα μας, απάντησαν 219 συνάδελφοι που έργάζονται σε εταιρίες. Από αυτούς, το 60,27% εργάζεται σε δικηγορική εταιρία εως 5 εργαζομένους. Το υπόλοιπο 40% εργάζεται σε εταιρίες με πάνω από 5 και εώς και πάνω από 20 εργαζομένους. Συγκεκριμένα, 10% εργάζονται σε εταιρίες εως 20 εργαζομένων, 10% πάνω από 20 εργαζομένων και το υπόλοιπο σε εταιρίες από 5 εως 10 εργαζόμενους. Όπως είναι αναμενόμενο, σε εταιρίας από 10 εως 20 και με πάνω από 20 εργαζομένους εργάζονται περισσότεροι συνάδελφοι των Αθηνών, ενώ το ποσοστό για εταιρίες από 5-10 ατόμων εμφανίζεται ισομοιρασμένο ανάμεσα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, αποδεικνύοντας την άγουσα ανάπτυξη των δικηγορικών εταιριών στην Θεσσαλονίκη.

Β’ Μέρος της έρευνας
Οι συνθήκες την περίοδο του 2^ου lockdown για ασκούμενους και νέους δικηγόρους

Η ερώτηση 7, 8  και 9 του ερωτηματολογίου είχε ως σκοπό να διερευνήσει τις μεταβολές στην εργασιακή κατάσταση κατά την περίοδο του 2^ου lockdown των ασκούμενων δικηγόρων, των συνεργατών δικηγόρων/ ή δικηγόρων με έμμισθη εντολή και των δικηγόρων που διατηρούν το δικό τους γραφείο. Όσον αφορά τους πρώτους, το 49,4% φαίνεται να διατήρησε την εργασία του κατά την περίοδο του δεύτερου lockdown, ενώ αξιοσημείωτο είναι ότι ένα σημαντικό ποσοστό της τάξεως 22% σταμάτησε προσωρινά να εργάζεται, ενώ ένα ποσοστό 11% στάματησε να εργάζεται και δεν προσδοκεί επιστροφή στην θέση εργασίας. To 33% που δεν ανήκει στην ιδιότητα αυτή αφαιρέθηκε από τον τελικό υπολογισμό των ποσοστών.

Από τους συνεργάτες δικηγόρους/ ή δικηγόρους με έμμισθη εντολή προκύπτει ότι ένα ποσοστό 63,6% διατήρησε την εργασία του, ενώ ποσοστό 22,6% σταμάτησε προσωρινά ή μόνιμα να εργάζεται (ισομοιρασμένο ποσοστό στις δύο κατηγορίες). 

Τέλος, όσον αφορά τους δικηγόρους που διατηρούν δικό τους δικηγορικό γραφείο το 35% αυτών συνέχισε τη λειτουργία του γραφείου του, ενώ 48%  περιόρισε σημαντικά τις ώρες και μέρες εργασίας του. Το υπόλοιπο 17% έπαυσε προσωρινά ή οριστικά την λειτουργία του γραφείου του.

Η ερώτηση 10 του ερωτηματολογίου είχε ως σκοπό να διερευνήσει τις διακυμάνσεις στον ημερήσιο χρόνο απασχόλησης κατά την περίοδο του 2^ου lockdown. Όπως προκύπτει από το γράφημα  για το 51,6% των ερωτηθέντων μειώθηκαν οι ώρες απασχόλησης ημερησίως, ενώ για το 37,9% οι ώρες απασχόλησης παρέμειναν σταθερές, ενώ για μόλις το 10,5% αυξήθηκαν

Στην ερώτηση 11 οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να αναφερθούν στο καθαρό εισόδημά τους πριν το 2^ο lockdown. Το καθαρό εισόδημα του 43,6% των συμμετεχόντων στην έρευνα κυμαίνονταν από 0 έως 300 ευρώ, το 36% από 301 έως 600 ευρώ και μόλις το 12,6% από 601 έως 900 ευρώ.

Από την ανάλυση των απαντήσεων, προκύπτει αριθμός 261 ασκούμενων.

Από αυτούς, το 56% των ασκούμενων δήλωσε ότι αμειβόταν από 0-300, εκ των οποίων το 47,6% εργάζονται στην Θεσσαλονίκη, ενώ το 18% εργάζεται στην Αθήνα.

Το 38% των ασκούμενων αμείβοταν από 300-600 ευρώ, εκ των όποιων το 64% εργάζεται στην Αθήνα, ενώ το 22,7% εργάζεται στην Θεσσαλονίκη.

Όσον αφορά τους νέους δικηγόρους, σε σύνολο 162 συναδέλφων, το 20% ζει με 0-300 ευρώ μηνιαίο καθαρό εισόδημα (ισομοιρασμένο σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη), το 32% αμείβεται με 300 εως 600 ευρώ (πάνω από τους μισούς είναι στην Θεσσαλονίκη). Το 25 % αμείβεται από 600-900 ευρώ (πάνω από τους μισούς Αθηναίοι συνάδελφοι). Το υπόλοιπο 19,7% αμείβεται με αμοιβές πάνω από 900 ευρώ, με το 46% αυτών να είναι συνάδελφοι Αθηνών, ενώ το 3% είναι συνάδελφοι Θεσσαλονίκης.

·        Με βάση τα παραπάνω, το 79,6% των συναδέλφων ζεί με 0-600 ευρώ τον μήνα.

Εν συνεχεία, όπως αποτυπώνεται στο γράφημα της ερώτησης 12, το 42,5% διατήρησε τις ανωτέρω αποδοχές, ενώ το 25,2%, 1 στους 4, είδε μείωση των αποδοχών του την περίοδο του δεύτερου Lockdown. Ένα ανησυχητικό ποσοστό 27,8%, περίπου ένας στους 3, είδε πλήρη απώλεια οποιουδήποτε εισοδήματος από την εργασία του. Τέλος, ένα ποσοστό 4,5% είδε αύξηση των αποδοχών του.

·        Πρακτικά, για το 95% των συναδέλφων, οι αποδοχές είτε έμειναν σταθερές στα 0-600 ευρώ, είτε μειώθηκαν, είτε (για εναν στους 3) έπαψαν πλήρων να υφίστανται. Οι αριθμοί αυτοί έχουν ιδιαίτερη σημασία στην διαμόρφωση της απάντησης στην ενότητα Μελλοντικές Εκτιμήσεις.

Όσον αφορά, δε, την καταβολή των ασφαλιστικών εισφορών, το 51,8% δηλώνει ότι δεν έχει κάποιο πρόβλημα στην τακτική καταβολή των εισφορών του. Από αυτό το 51,8%, πάνω από τους μισούς  (60%, 3 στους 5) είναι ασκούμενοι δικηγόροι, οι οποίοι καταβάλουν εισφορές υγείας και όχι πλήρους ασφάλισης.

Το 27,3% έχει οφειλές στον ΕΦΚΑ, χωρίς να έχει προβεί σε ρύθμιση (το 42% των οποίων είναι νέοι δικηγόροι). Το 15,7% εργάζεται ανασφάλιστο, ενώ ποσοστό 5,2% έχει υπαχθεί σε ρύθμιση.

·     Τα ευρήματα αυτά ταυτίζονται σχεδόν απόλυτα με τα ευρήματα της περσινής έρευνας, την περίοδο του 1^ου Lockdown, γεγονός που φανερώνει μία σταθερή αδυναμία του σώματος να ανταποκριθεί σε βασικές ασφαλιστικές υποχρεώσεις.

 Η ακόλουθη ερώτηση που είχε ως στόχο να διερευνηθεί το ποσοστό των συναδέλφων του κλάδου που επωφελήθηκαν από τη ρύθμιση για την 4^η φάση της επιστρεπτέας προκαταβολής, μας αποκαλύπτει ότι το 70% των συμμετεχόντων δεν προέβησαν καν στην αίτηση, καθώς δεν πληρούσαν τα προσόντα.  Από το γράφημα και τις απαντήσεις, προκύπτει ότι ένα ποσοστό 7,4% έλαβε το ποσό της επιστρεπτέας προκαταβολής, καθώς όλες οι υπόλοιπες απαντήσεις αποτελούσαν παραλλαγές της μη λήψεως του. 

Στην ερώτηση 15, αναζητήσαμε τους τρόπους με τους οποίους επιβιώνει οικονομικά ο ασκούμενος και νέος δικηγόρος. Όπως και στα ευρήματα της προηγούμενης έρευνας, η συντριπτική πλειοψηφία (70.7%) υποστηρίχτηκε οικονομικά από την οικογένεια, ενώ 1 στους 3 (33,2%) αντιμετώπισε πρόβλημα στην καταβολή των ασφαλιστικών εισφορών του. Το 17,7% αντιμετώπισαν πρόβλημα στην εύρεση θέσεις εργασίας, το 14,3% στην καταβολή του ενοικίου τους, ενώ το 28,8% δήλωσε ότι αντιμετώπισε πρόβλημα στην κάλυψη βασικών αναγκών. Τέλος, ένα 17,7% δήλωσε ότι δεν αντιμετώπισε κάποιο οικονομικό πρόβλημα.

*Το δ. Είναι «Υποστηρίχτηκα οικονομικά από την οικογένεια»

 

Γ’ Μέρος της έρευνας
Μελλοντικές εκτιμήσεις και επιλογές του σώματος

Στην ερώτηση σχετικά με την εκτίμηση των συμμετεχόντων για τις αποδοχές του 2021 , το 37,1% θεωρεί ότι το εισόδημα του θα μείνει αμετάβλητο, ενώ σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού (30,6%) θεωρεί ότι το εισόδημά του κατά το έτος 2021 θα μειωθεί. Ένα σημαντικό ποσοστό, στο 23,2% θεωρεί ότι το εισόδημα του θα αυξηθεί μέσα στο 2021, με μία πιο αισιόδοξη νότα από αυτήν που άφησε το 2020.

 

Στο γράφημα που ακολουθεί αποτυπώνεται οι εκτιμήσεις του συμμετέχοντος  πληθυσμού για το μέλλον του ως νομικού επιστήμονα. Από αυτό ανακύπτει ότι το 30,3% εκτιμά ότι θα παραμείνει στο δικηγορικό επάγγελμα και θα εργάζεται ως συνεργάτης σε κάποιο δικηγορικό γραφείο ή εταιρεία, ενώ ακολουθεί, με σημαντική όμως διαφορά, το ποσοστό εκείνο των συναδέλφων (18,7%), που εκτιμά ότι θα παραμείνει στο δικηγορικό επάγγελμα και θα διατηρεί το δικό του γραφείο. Ένα καθόλου αμελητέο ποσοστό συμμετεχόντων στην έρευνα (14,8%) εκτιμά ότι θα αποχωριστεί οριστικά από τα νομικά επαγγέλματα. Τέλος, το 11,4% των ερωτηθέντων εκτιμά ότι θα εργαστεί σε κάποιο νομικό επάγγελμα στο εξωτερικό, το 7% στον ευρύτερο δημόσιο τομέα ή στο ΝΣΚ, ενώ το 9,7% εκτιμά ότι θα εισαχθεί στο δικαστικό ή εισαγγελικό κλάδο. Το 5,8% θα ακολουθήσει την οδό της συμβολαιογραφίας.

 

Με βάση τα ανωτέρω, το 37,6% έχει αποφασίσει να αποχωρήσει από την δικηγορία, στο οποίο προστίθεται το 11,4% που επιθυμεί να φύγει από την χώρα και να εργαστεί σε κάποιο νομικό επάγγελμα στο εξωτερικό. Πρακτικά, σχεδόν το 50% των ασκούμενων και νέων δικηγόρων εκτιμά ότι δεν θα διατηρήσει για πολύ καιρό αυτήν την ιδιότητα.

Δ’ Μέρος της έρευνας
Εκπροσώπηση από συνδικαλιστικούς φορείς και Συλλόγους

 

Η ερώτηση 18 του ερωτηματολογίου εξετάζει το βαθμό ικανοποίησης των συμμετεχόντων από την αποτελεσματικότητα της δράσης των εκλεγμένων αντιπροσώπων (Δικηγορικών Συλλόγων της Χώρας) στην προάσπιση των οικονομικών συμφερόντων του κλάδου την περίοδο του 2^ου lockdown. Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων και συγκεκριμένα ποσοστό 51,5% αυτών δήλωσε ότι δεν είναι καθόλου ικανοποιημένο, ενώ το 32,5% αυτών  μη ικανοποιημένο (συνολικά 84%). 

Η ερώτηση 19 αφορούσε την άποψη την συμμετεχόντων για την αποτελεσματικότητα της δράσης των Ενώσεων και των Σωματείων Νέων Δικηγόρων στην προάσπιση των οικονομικών συμφερόντων του κλάδου στην περίοδο του 2ου lockdown. Ένα σημαντικό ποσοστό της τάξεως 58,1% θεωρεί ότι οι Ενώσεις και τα Σωματεία Νέων Δικηγόρων θέλουν να υπερασπιστούν τα συμφέροντά μας, αλλά δεν έχουν την απαραίτηση ισχύ, ενώ το 28,9% θεωρεί ότι δεν υπερασπίζονται τα συμφέροντά μας. Το 5,7% θεωρεί ότι υπερασπίζονται αποτελεσματικά τα συμφέροντα των ασκούμενων και νέων δικηγόρων.

Στην ανα πόλη ανάλυση των ποσοστών, από το 28,9% που θεωρεί ότι δεν υπερασπίζονται οι φορείς αυτοί τα δικαιώματα του, 14,96% είναι συνάδελφοι Αθήνας, ενώ το 7,60% συνάδελφοι Θεσσαλονίκης, το υπόλοιπο ποσοστό είναι συνάδελφοι επαρχίας.  Από το 5,7% με θετική γνώμη, το 4,75% βρίσκεται στην Θεσσαλονίκη. Από το υπόλοιπο 58,1%, το 24,7% είναι συνάδελφοι Αθηνών, ενώ το 25,4% συνάδελφοι Θεσσαλονίκης.